Willem Böttger is lector Biobased Bouwen aan het Centre of Expertise Biobased Economy van de hogescholen Avans en HZ. Vanuit zijn lectoraat houdt hij zich onder andere bezig met onderzoek, zoals de ontdekking van mycelium in het laboratorium van de hogescholen. “Mycelium bestaat uit de wortels van paddenstoelen en heeft een aantal geweldige eigenschappen: het isoleert goed, is duurzaam, is voor honderd procent biobased en goedkoop. Het heeft weinig nodig om te kunnen groeien: alleen een beetje tijd (een à twee weken), een beetje vocht en een beetje warmte (circa 24 graden Celsius)”, zo vertelt Böttger aanstekelijk. “Dit maakt mycelium tot een potentieel sterk biobased materiaal.”
Trend 1 - Mycelium: het nieuwe piepschuim?
De toepassingen van mycelium zijn talrijk. “Mycelium kan dienen als isolatiemateriaal ter vervanging van piepschuim. Het kan ook een vervanger worden voor baksteen, met als bijkomend voordeel dat het meteen een isolerende werking heeft”, vertelt Böttger. “Als verpakkingsmateriaal voor bijvoorbeeld computers is mycelium nu al een concurrerend product.” Voor de bouwsector reikt de belofte van mycelium nog verder dan puur als duurzaam isolatie- of bouwmateriaal. Het heeft namelijk nóg een goede eigenschap: het lichte gewicht. “Gebruik je het als bouwsteen, dan ontstaat een licht gebouw waarvoor minder beton nodig is voor de fundering.” Zo kan een innovatief materiaal als vliegwiel dienen voor een veel groter verduurzamingsproces in de bouw.
Trend 2 - Oneindig recyclen
Op kleine schaal past de isolatiebranche al biobased materialen toe. Zo is riet een eeuwenoud product voor dakisolatie. Schelpen worden toegepast als isolatie onder de vloer, prefab vlaswanden als isolatie van gevels. Stro is in opkomst: er zijn al meer dan honderd woningen met stro geïsoleerd. Verder noemt Böttger kurk, glas, wol, kalkhennep en cellulose van gerecyclede kranten. Bij de keuze van een isolatiemateriaal spelen verschillende eigenschappen een rol: de isolerende werking, een lage CO₂-footprint, vochtabsorptie en geluidsabsorptie. “Natuurlijke materialen zijn luchtige materialen en hebben deze eigenschappen van zichzelf”, licht Böttger toe.
En hier komt de circulaire economie in beeld, de échte. “Als een materiaal één keer wordt gerecycled, krijgt het vaak al het etiket ‘circulair’. Maar waar we naartoe moeten, is oneindig recyclen. Neem een autoband: die slijt. Een deel is recyclebaar, maar er blijven ook deeltjes achter op het wegdek. Zo gaat materiaal verloren, dat als vervuiling in het milieu terechtkomt. Het recyclen van niet-biobased materialen kost veel energie en levert steeds laagwaardiger producten op. De kracht van biobased materialen is dat ze van zichzelf volledig recyclebaar zijn. Dat maakt ze tot een beter alternatief.”
Trend 3 - Robotisering bij renovatie van bestaande woningen
Een bijzonder grote en urgente opgave is de renovatie van miljoenen bestaande woningen. Om ze van het aardgas af te halen en duurzaam te verwarmen, is het nodig ze beter te isoleren. “Woningcorporaties en particuliere eigenaren wíllen de woningen wel verduurzamen, maar lopen aan tegen het tekort aan arbeidskracht in de bouw.” Böttger noemt drie randvoorwaarden om de renovatie-opgave te realiseren: minder afhankelijkheid van arbeidskracht, lagere faalkosten en meer gebruikmaken van materialen met een lage CO₂-footprint.
Veel werk verzetten met weinig mensen is mogelijk door industrialisering en robotisering. Zo zijn voor het plaatsen van prefab onderdelen in woningen maar weinig arbeidsuren nodig. Het valt Böttger op dat in de discussie over renovatie de focus sterk ligt op de gebruiksfase: het stoken. “Dat is vreemd als je weet dat het meeste energieverbruik – zo’n zestig tot zeventig procent – zit in materialen en onderhoud, ofwel de productiefase. Dit breekt een lans voor een grootschaliger toepassing van biobased materialen bij renovatie: deze hebben namelijk een lage CO₂-footprint en zijn zowel toepasbaar voor de gebruiksfase als de productiefase.”
Verduurzamen: een opgave voor iedereen
Voor het laten slagen van de transitie naar een circulaire bouweconomie, is de inzet nodig van alle partijen: bedrijven die isolatiematerialen maken, opdrachtgevers die het gebruik van duurzame producten kunnen voorschrijven, de overheid die kan sturen met regelgeving, burgers die de verwarming lager kunnen zetten. “Naast technische oplossingen voor betere isolatie speelt ook bewustwording een rol in de strijd tegen de klimaatverandering. Daarom tot slot een oproep: trek als het koud is een warme trui aan in plaats van de thermostaat op 23 graden Celsius te zetten.”
Hoofdafbeelding: Centre of Expertise Biobased Economy.
