De pleinen vielen oorspronkelijk helemaal buiten het project. Een nog grotere verrassing was de deskundigheid en gedrevenheid waarmee de bewoners meepraatten over het nieuwe aanzien van hun wijk. Hilverda: “Dit was uniek. Overleg met de buurt is standaard bij dergelijke projecten, maar medewerking op deze schaal hebben we nooit eerder meegemaakt.’’
Bezuidenhout-Oost werd gebouwd tussen de twee wereldoorlogen naar een ontwerp van Berlage. De wijk bestaat voornamelijk uit portiekwoningen van drie hoog. Sinds enkele jaren maakt de oorspronkelijke, vergrijsde bevolking in rap tempo plaats voor jongeren. “De bevolkingssamenstelling is sterk aan verandering onderhevig”, aldus Hilverda. De nieuwkomers zijn heel divers van herkomst. Onder hen bevinden zich opvallend veel hoger opgeleiden en expats.
Vervangen riolering
In 2014 ging de schop in de grond om de riolering in de wijk te vervangen. Het was het begin van een grootschalig karwei, waarbij 95 procent van alle straten zou worden aangepakt. In het kader van het gemeentelijk beleid stond op de agenda ook het optimaliseren van de parkeermogelijkheden in de woongebieden door het aantal parkeerplaatsen uit te breiden.
Er werd al langer door bewoners geklaagd over de hoge parkeerdruk. Al snel bleek dat niet alleen de riolering in slechte staat verkeerde. “De basiskwaliteit van de inrichting van de wijk voldeed niet meer. We moesten ook veel straten onder handen nemen”, vertelt Hilverda. "Straten", herhaalt hij: “De pleinen waren niet zo’n hot topic.” Bij de bewoners bleek dat anders te liggen. Het ingenieursbureau werd benaderd door een groepje Bezuidenhoutenaren die uitgesproken ideeën hadden over de circa twintig pleinen en pleintjes die de wijk rijk is.
Diagonale en octogonale lijnen
Kenmerkend voor het stratenpatroon van Bezuidenhout-Oost zijn de vele kruisingen als gevolg van de diagonale en octogonale lijnen in het plan. Op deze kruisingen liggen allerlei grote en kleine, meestal driehoekige pleintjes. De grootste hebben de afmetingen van een klein voetbalveld. Toen de eerste bewoners de wijk betrokken, zo’n negentig jaar geleden, zagen deze pleintjes er onberispelijk uit. Bij de start van de herinrichting drie jaar geleden boden veel pleinen een kale en rommelige indruk. Ze werden niet zelden als illegale parkeerplaats gebruikt.
Melvin Kaersenhout toont op zijn laptop foto’s die de teloorgang duidelijk in beeld brengen. Op een foto uit de begintijd van de wijk passeert een tram zo’n plein op een straathoek. Het ligt er keurig bij en geeft ruimte aan de omgeving. Volgende plaatje: hetzelfde plein, maar dan anno 2014. Diepe putten in het plaveisel, schots en scheef geparkeerde auto’s. “Zonde van zo’n mooie plek”, zegt Kaersenhout. Andere pleinen die hij fotografeerde bestonden alleen uit wat schamel groen of uit een driehoekje met tegels. “Wij vonden: daar moet meer mee kunnen.”
Werkgroep Pleinen Bezuidenhout-Oost
Wij, dat was het groepje omgevingsbewuste bewoners dat erop aandrong om de herinrichting een extra verdieping te geven door niet alleen de riolering en de straten aan te pakken, maar er ook alle pleinen in de hele wijk bij te betrekken. Kaersenhout is een van hen. Ze gingen in gesprek met de gemeente Den Haag en vormden de Werkgroep Pleinen Bezuidenhout-Oost.
De motivatie van de werkgroep? Kaersenhout: “Het is een prettige wijk om te wonen. Daarom houd ik bij veranderingen graag de vinger aan de pols. Ik vind het raar als je je wijk laat voor wat-ie is. We zijn er als bewoners toch medeverantwoordelijk voor? En als je een kans krijgt om mee te praten over verbeteringen, dan moet je van de gelegenheid gebruik maken.”
Integrale aanpak
De contacten tussen de gemeente en de werkgroep verliepen vanaf dag één bijzonder prettig. Klaas Hilverda: “De manier waarop ze dit aanpakten, was verrassend. We hadden het opeens over de hele wijk, in plaats van over de wensen en verlangens van individuele bewoners en straten. De werkgroep pleitte voor een integrale aanpak. Dat hadden we nooit eerder meegemaakt.’’
Ook de achtergrond van veel werkgroepleden gaf het overleg een bijzonder karakter. Het Ingenieursbureau bleek aan tafel te zitten met professionals uit beroepen die duidelijke raakvlakken hadden met het project en die inhoudelijk zeer goed waren geïnformeerd. Beide groepen spraken dezelfde taal. Kaersenhout, van beroep architect: “We waren goede sparringpartners, we kennen elkaars werkveld. Kennis van communicatie aan onze kant bleek van groot belang om de vaak abstracte inhoud te verduidelijken aan de buurtbewoners.’’
Workshops voor bewoners
Uit dit overleg kwam een drietal workshops voort waar bewoners hun mening mochten geven over de toekomst van de pleinen. Er werden op grote schaal flyers verspreid om de buurt op dit initiatief attent te maken. Op de workshops kwamen ruim 130 wijkbewoners af. Zij kregen de blanco vraag voorgelegd: wat vind je dat er met de pleinen moet gebeuren? Intensieve gesprekken gevolgd door creatieve knip-, plak- en tekensessies leverden een waslijst aan ideeën op. Teruggebracht tot een aantal kernthema’s ontstond een shortlist met daarop onder andere groen, sport en spel, parkeerplek, fietsenstalling, beeldende kunst, horeca (terrassen), zitbanken en picknickplekken als meest gewenste bestemmingen.
Hilverda: “Om deze ideeën een breder draagvlak te geven, werd een online enquête opgezet. Met voor elk afzonderlijk plein de vraag: welke van de mogelijke bestemmingen past hier volgens u het beste.’’ De respons was onverwacht groot. Er kwamen 728 door zowel bewoners als ondernemers ingevulde vragenformulieren retour.’’
Verrassende uitkomst
De thema’s die in de enquête het hoogst scoorden, waren groen en speelruimte. Veel reacties benadrukten dat de pleinen niet mochten worden opgeofferd aan parkeerruimte. Dat was voor het Ingenieursbureau een verrassing. Kaersenhout: “De dreiging bestond dat de pleinen zouden worden volgezet met auto’s. Onze inspanning was erop gericht dat te voorkomen. We wilden graag waarde aan de wijk toevoegen. De uitslag van de enquête maakte duidelijk dat veel meer bewoners er zo over dachten.’’ Hilverda knikt: “Parkeren is een probleem dat de wijk niet ten koste van alles wil oplossen.’’
Experiment met inrichting
Rond het De Silleplein staakten de stemmen en werd besloten tot een experiment. De ene helft van de bewoners wilde het bestaande plantsoen laten zoals het was en het verkeer aan twee kanten van het plantsoen laten rijden. De andere helft wilde meer ruimte voor groen en zitjes en het verkeer aan één zijde laten rijden. Eén deel van de straat werd tijdelijk bij wijze van proef afgesloten. Daarna, vertelt Hilverda, koos de meerderheid voor de situatie zoals die gold tijdens het experiment, dus tweerichtingverkeer aan één zijde van het plein en de andere zijde autovrij.
De hechte samenwerking met de wijk leidde ertoe dat het budget voor de pleinen werd opgehoogd. Voor dit geld konden extra sjieke banken worden aangeschaft, verschillende soorten siergras, meerstammige en laagstammige bomen en halfhoge gazonbanden van beton om het groen af te scheiden van de straat. Hekken waren taboe, die zouden mensen toch maar gebruiken om hun fiets tegenaan te zetten. Stallingsruimte werd gecreëerd in de vorm van fietstrommels.
Eenheid in de buurt
Het intensieve overleg leverde niet alleen mooiere pleinen op. De discussies tussen de bewoners onderling hebben ook meer eenheid in de buurt gebracht, stelt Hilverda vast. “De bewoners hebben het gevoel: ons plein ligt er mooi bij, dat is niet het werk van de gemeente alleen, dit hebben wij samen tot stand gebracht, dit is nu echt van ons. De mensen hebben meer begrip voor elkaar gekregen.’’
Inmiddels worden, drie jaar na de start van de planvorming, de eerste pleinen in Bezuidenhout-Oost opgeknapt. Andere komen de volgende drie jaar aan de beurt.
Dit artikel verscheen in de Cobouw Special Infra & Buitenruimte van 30 november 2017.
Meer Cobouw Specials.
