Vergelijk het met de betrokkenheid bij iemands dood. Juridisch zijn er meerdere gradaties van schuld, legt constructeur Andries Broersma uit. Bovenaan het lijstje staat de gifmoord, waarbij je iemand willens en wetens om zeep brengt, terwijl er in de voorbereidingen en de uitvoering heel veel momenten zijn geweest om tot inkeer te komen. Helemaal onderaan die ladder staat het ongeval waarbij je netjes met je auto rijdt en je aan de snelheidslimiet houdt, terwijl er onverwachts een voetganger oversteekt die je niet meer kunt ontwijken. “Je hebt de auto bestuurd. Dat kun je onmogelijk ontkennen. Je hebt er alles aangedaan om de voetganger niet te raken, hebt nog hard op de rem getrapt en een slinger aan het stuur gegeven, maar dat baatte niet meer. Dood. Je hebt onherroepelijk gefaald.”
"Ik heb gefaald. Het valt niet te ontkennen..."
Zo ziet Broersma zijn rol ook bij de kap van het stadion in Alkmaar. “Natuurlijk ben ik schuldig”, zegt hij terwijl hij zijn stem verheft. “Ik was als constructeur ingeschakeld om een stevig gebouw neer te zetten en dat is na dertien jaar ingestort. Ik heb gefaald. Dat valt niet te ontkennen.”
Dat wil niet zeggen dat er geen omstandigheden zijn die hem vrijpleiten waardoor hij niet voor de gevolgen en de onkosten hoeft op te draaien. Want daarover lijkt de constructeur, die kantoor houdt in een fraai herenhuis aan een statige laan in Den Haag, zich weinig zorgen te maken. “Laat ze maar komen”, zegt hij bijna handenwrijvend als hem wordt gevraagd of zijn opvallende schuldbekentenis niet het gevaar in zich draagt dat iedereen uiteindelijk de rekening naar hem stuurt. Maar voor angsthazerij moeten ze niet bij Broersma zijn. Hij gaat een duel desnoods met gestrekt been in. Dat wil zeggen: hij doet dat op een voorkomende manier en steekt na de harde tackle zijn hand uit om de tegenstander weer overeind te helpen. Maar niemand moet een loopje met hem nemen. Hij heeft geen slappe knieën en is allergisch voor gedraai.
Maar... partijen als Midreth, Hardstaal en Romkes hebben een dik pak boter op hun hoofd
Hij was natuurlijk niet de enige die faalde in Alkmaar. Er zijn meer partijen die steken hebben laten vallen. Het zou de discussie volgens Broersma ten goede komen als die dat ook zouden toegeven. Midreth, Hardstaal, Romkes, AZ… ze hebben allemaal een dik pak boter op hun hoofd. De enige die wat Broersma betreft echt vrijuit gaat is Bouw en Woningtoezicht. “Die hebben binnen de grenzen van hun mogelijkheden alles gedaan wat kon. En je kunt nu eenmaal niet verwachten dat een toezichtambtenaar elke las controleert en elke wapeningsstaaf naloopt voordat er beton wordt gestort. Dat kan zelfs een hoofdconstructeur niet. Dat stadium zijn we in de Nederlandse bouwpraktijk echt wel voorbij."
Met enige afgunst kijkt hij naar Duitsland waar ze de prüfstatiker hebben. Die neemt na een zeer intensieve controle de verantwoordelijkheid van de ontwerpende partij over en ziet intensief toe op de uitvoering. Die bedenkt zich wel twee keer voordat hij een vloerveld vrijgeeft voor storten en zit tijdens het hele bouwproces overal met zijn neus bovenop. “Ik vind dat een correcte systematiek, maar daar hebben we niet voor gekozen in Nederland. Met de Wet kwaliteitsborging wordt het bouwtoezicht zoals we dat jaren kennen en dat goed functioneert, grotendeels geprivatiseerd en het resterende deel verder uitgekleed. Ik maak me ernstig zorgen of dat niet leidt tot een cultuur van lijstjes afvinken en stempels plaatsen door onafhankelijke geaccrediteerde bureaus die geen enkele verantwoordelijkheid op zich nemen. Ik heb grote twijfels of dit de bouwkwaliteit in Nederland ten goede komt.”
De Duitse prüfstatiker heeft niet alleen een wapenvergunning, maar ook een pistool
Maar dat is een ander verhaal. Die wel vaker bejubelde prüfstatiker bij de oosterburen wordt overigens betaald door de opdrachtgever en gedekt door het Bouwambt. En daar zit hem volgens Broersma misschien wel de crux, waardoor hij zo’n sterke positie heeft op de bouwplaats en hij zich zo onafhankelijk en hard kan opstellen. “Hij heeft een machtsmiddel: hij kan de bouw stilleggen. Hij heeft dus niet alleen een wapenvergunning; hij heeft een pistool in handen. Iedereen moet doen wat hij zegt.”
Zo’n positie had Broersma ook graag gehad bij de bouw van het AZ-stadion in 2004. Hij werkte op dat moment al meerdere jaren aan het ontwerp aan het project dat toen bekend stond als Kooimeerplaza. Dat was een groot plan met een shoppingcentrum, kantoren, horeca, parkeergarage en woningen. In het hart bevond zich dat vurig gewenste voetbalstadion dat AZ en zijn eigenaar Dirk Scheringa moest opstoten in de vaart der volkeren. Al die commerciële functies rondom had Scheringa nodig om het voetbalstadion te kunnen financieren. Je kan een voetbalstadion en de salarissen van de spelers nou eenmaal niet betalen met de opbrengst van de kaartverkoop en de bijdrage van andere sponsors.”
Het bureau van Broersma was hoofdconstructeur voor het complete plan en de sfeer was volgens de directeur altijd goed. “Er was ook nooit gesteggel over geld. Facturen werden altijd stipt betaald.” Hij mocht hem wel, die Scheringa. Het was een hele rustige man. Een beetje verlegen zelfs. Helemaal niet dat haantje of die meedogenloze zakenman van het beeld dat de buitenwereld later van hem kreeg. De bouwvergunning voor Kooimeerplaza was al verleend, toen er felle bezwaren kwamen vanuit de middenstand die bevreesd was voor leegloop van de binnenstad van Alkmaar.
De problemen begonnen toen het grotere plan voor KooimeerPlaza sneuvelde
Toen voelde Scheringa zich klemgezet en besloot enkel nog het stadion te bouwen. Joop Lelieveld van Midreth had net voetbalstadion Galgewaard gerealiseerd en verzekerde Scheringa dat het stadion van AZ een stuk goedkoper moest kunnen. Vanaf dat moment begonnen wat Broersma betreft de problemen. Midreth nam de bouw van het stadion aan als design and construct. De aannemer bracht bovendien zijn eigen staalbouwer en constructeur mee: Hardstaal en Romkes. Met die combinatie had Lelieveld eerder bewezen onmogelijk geachte projecten, toch te realiseren door de constructie tot op het bot uit te kleden. Broersma opperde dat het verstandig was dat hij zijn betrokkenheid zou beëindigen en dat Romkes het plan naar het definitief ontwerp en uitvoeringsontwerp zou brengen in de rol van hoofdconstructeur. “Dat is gewoon een zuiverder constructie. Ik had niet zo’n zin in de toezichtrol. Dan ben je toch een soort veredelde kinderoppas."
Dat zag de gemeente Alkmaar echter niet zitten. Volgens Boersma had bouwtoezicht slechte ervaringen met de Friese constructeur op een eerder werk. Welk werk precies, weet hij ook niet. De gemeente eiste dat Broersma er tussen zou blijven om controles uit te voeren en het proces van indiening en goedkeuring te verzorgen. Daar voelde hij weinig voor en hij liet dat weten. Aan de gemeente, AZ en aan Midreth. Maar de gemeente hield voet bij stuk.
Het was een soort erekwestie dat ik aanbleef toen Midreth aan boord kwam. Iets van 'mannen onder elkaar'
Waarom hij zich dan toch in die positie liet manoeuvreren? Broersma: “Ja, hoe gaat dat? Dat gebeurt in een soort sfeer van mannen onder elkaar. Je bent jaren met elkaar bezig aan een project en dan stap je er niet zomaar ineens uit. Je laat elkaar niet vallen. Zo’n constructief ontwerp is ook niet een serie tekeningen en berekeningen waar ieder ander zomaar mee verder kan. Er liggen heel veel ideeën en principes aan ten grondslag die niet expliciet zijn verwoord of vastgelegd. Dat draag je echt niet een-twee-drie over. Dus als ze dan een klemmend beroep op je doen om aan boord te blijven, dan ben je snel geneigd daarin mee te gaan. Het is toch ook jouw project.”
Vanaf dat moment betaalde dus niet langer AZ, maar Midreth de rekeningen van de Haagse constructeur. En zijn opdracht veranderde daarmee ook. Naar eigen zeggen was Broersma niet langer hoofdconstructeur, maar beperkt hoofdconstructeur. Hij schuift een stapel papier over tafel. Een serie mails uit de bouwfase die liep van 2004 tot 2006. Uiteindelijk stuurde Bureau Broersma 79 brieven en mails naar staalconstructeur Romkes, Hardstaal en Midreth om te wijzen op onvolkomenheden. De mails gaan over lasdiktes, slappe kopplaten, te slanke kokers en andere aspecten. Iedere keer haalde de projectleider van Broersma weer nieuwe fouten uit de ingediende tekeningen. Er kwam geen einde aan.
Op het moment dat de projectleider van Broersma zich nog boog over de berekeningen arriveerde het spul vaak al op de bouwplaats omdat Midreth en Hardstaal zo’n haast hadden. Ook de toezichtambtenaar van de gemeente beklaagde zich daar regelmatig over. Die liet niet voor niets een paar keer het werk stilleggen. Als verzachtende omstandigheid voert Broersma wel aan dat er een belachelijke druk op het werk lag. “Wij mochten jaren lang over ons ontwerp doen, waar Romkes een paar maanden kreeg. Dat lukt niet zonder hulp.”
Steeds als het werk was stilgelegd ging het even goed, maar al snel nam de chaos weer toe. En onderwijl bracht staalconstructeur Romkes alles naar een zogeheten unity check van 1. Dat is de uiterste grens van wat door constructeurs nog net als veilig wordt beschouwd. Hoger dan 1 is foute boel, hoe verder onder de 1, hoe meer veiligheidsmarge een constructie heeft.
“Maar een waarde van 1 mag dus wel”, benadrukt Broersma. Het is volgens het Bouwbesluit toegestaan. Hoewel je natuurlijk niet veel reserve meer hebt. Als er iets in de uitvoering anders wordt gerealiseerd, kom je al snel terecht in de gevarenzone.”
Het was een obsessie om de laatste kilo staal uit het project te halen
De eindstreep werd dus gehaald en iedereen was uiteindelijk blij dat het stadion er stond. En AZ werd ook nog eens landskampioen.
En toen stortte dus op 10 augustus van dit jaar een deel van de overkapping in. Dertien jaar na de oplevering. Broersma beweert dat hij meteen al vanaf de foto’s zag waar het aan schortte: die knoop, die uiteindelijk ook door Haskoning werd aangewezen als het kwetsbare detail. Die knoop met die gevoelige lasverbinding op een slappe kopplaat en die de uitkomst was van een proces waarbij het een obsessie was om iedere kilo staal uit de constructie te bezuinigingen. “Een klungelig detail”, schreef Cobouw eerder. “Zelfs een stagiair zou het nog niet zo ontwerpen.”
Broersma kan zich overigens niet herinneren of de overgangsconstructie onderwerp is geweest van de discussies tussen partijen. “Als de las het niet had begeven, is het nog maar de vraag of dit detail aanleiding was geweest voor het bezwijken. De constructie zou in ieder geval tijdig hebben gewaarschuwd.”
Windbelasting bepalen op zo'n kap is helemaal niet ingewikkeld
Bij het onderzoek van HaskoningDHV kwam verder nog naar voren dat de overkapping op een hogere neerwaartse windbelasting ontworpen had moeten worden. Broersma stelt dat het een heel eigen interpretatie van de voorschriften is. De belastinggevallen zijn destijds in overleg met Romkes en Bouwtoezicht vastgesteld. “Dit ter voorkoming van de talloze niet maatgevende configuraties. Dikke pakken papier met eindeloze berekeningen maken een gebouw niet veiliger. Goede lassen wel.”
Hij pakt er een blaadje bij en schetst hoe de wind over het stadion valt. Vleugelprofielen verschijnen er op het papier en windstromingen die op verschillende plekken op de kap aangrijpen. “Het kan zijn dat de wind onder bepaalde omstandigheden op het uiteinde van zo’n kapspant slaat met een verticale component. Maar die is zeker niet maatgevend. Je rekent de kap uit op de sneeuwbelasting. Omdat het zelden of nooit sneeuwt, is de kritieke verbinding nimmer getest in die 13 jaren en is een relatief lichte neerwaartse belasting door wind samen met de zonnepanelen de trigger geweest. De toepassing van een hogere neerwaartse belasting door wind in de ontwerpberekening had niet geleid tot een veiligere constructie. Ik adviseer iedereen aan deze bevinding van Haskoning geen enkele aandacht te schenken. “
Hij gelooft ook niet dat het onderzoek in de windtunnel dat nu plaatsvindt nog veel gaat opleveren. Zo ingewikkeld is windbelasting uiteindelijk niet. Op zo’n stalen kap met uitkragingen van 24 meter zijn de grootste belastingen vooral omhoog. Afkomstig van wind die onder de kap slaat en daarna geen kant meer op kan. Zo simpel is het.”
Als gebouweigenaar ga je niet vrijuit als je geen onderhoud pleegt
Broersma verwacht dus geen grote verrassingen meer bij de publicatie van de uitkomsten van het definitieve onderzoek door HaskoningDHV. “De presentatie zal wel samenvallen met de bekendmaking van het ontwerp van de nieuwe kap en de uitbreiding”, zegt hij cynisch. “Dan kan de voetbalclub zijn eigen nalatigheid ongemerkt onder het tapijt vegen. Want als gebouweigenaar ga je niet vrijuit als je geen onderhoud pleegt. Die stalen spanten zaten één keer in de natte lak!, constateert hij verbijsterd. “Een extra laag voor de hele kap had ongeveer een ton duurder uitgepakt, dus die sneuvelde toen Midreth ging schrappen. Om maar te zwijgen over de meerkosten van een hoogwaardiger conserveringssysteem, dat eigenlijk had moeten worden toegepast. Maar als je dan kiest voor het minimale, moet je dus wel onderhoud plegen. Dat heeft AZ niet gedaan. Is dat omdat ze het niet wisten of hadden ze er geen zin in? We hebben het hier over een onbehandelde constructie die al 13 jaren in weer en wind staat. Hoe lang hadden ze met onderhoud willen wachten? Corrosie heeft de beruchte knoop, een ongelukkig ontwerp dat ook nog eens beroerd was uitgevoerd, uiteindelijk de das omgedaan. Daar is Haskoning heel duidelijk over. Dat is AZ direct aan te rekenen.”
Broersma’s grootste verwijt aan de voetbalclub gaat over het feit dat die het bouwproject compleet bij Midreth neerlegde en er de handen vanaf trok en na de oplevering zich ook niet verantwoordelijk voelde voor het onderhoud. “Ze hielden zelfs geen expertise in huis, zoals een constructeur, om ze bij te staan, maar flikkerden de hele bliksemse bende over de schutting. En als ze nu de vermoorde onschuld gaan spelen is dat wel erg laf.”
Het is vragen om moeilijkheden: adviseurs die overstappen van de opdrachtgever naar de aannemer
Het gebeurt natuurlijk vaker dat een adviseur halverwege een proces verandert van opdrachtgever en aan de andere kant van de tafel terechtkomt, weet Broersma ook wel. “Die discussie moeten we misschien maar eens aangaan. Ik wil collega-constructeurs daarvoor waarschuwen. Het is heel naïef om te denken dat jij het in die situatie goed kan doen. Je wordt voor die paar centen die je er aan kan verdienen compleet gemangeld. Dat is een systeemfout in de huidige bouwpraktijk waarin steeds vaker wordt gewerkt volgens design and construct. Je werkt als adviseur óf aan de ene kant óf aan de andere kant: niet aan beide kanten.”
Dat hij niet wegliep was, zoals hij al zei, een soort erekwestie. Mannen onder elkaar. Net zo goed als het een erekwestie was dat hij niet zelf contact zocht met de voetbalclub toen op zaterdag 10 augustus het stadion instortte. “Ze hadden mij moeten bellen natuurlijk. Liefst zaterdagavond al en anders toch zeker op zondag. Ik was niet op vakantie, maar gewoon in het land. Maar nu stapte de club ineens naar HaskoningDHV en een paar dagen later belde iemand van een managementbureau’tje uit Naarden, of ik al mijn tekeningen even wilde komen brengen en mijn complete correspondentie overhandigen. Maar zo werkt het niet hè.”
Vreemd dat failliete bedrijven compleet vrijuit gaan
Hij is schuldig. Broersma benadrukt het nog maar eens. “Voor honderd procent! Maar we hebben als bureau alles uit de kast gehaald om een veilige constructie te realiseren. En dat kunnen we ook aantonen. Bovendien zijn we niet de enige. Ook alle andere partijen zijn aangetrokken om een veilig gebouw te realiseren. Het blijft vreemd dat iedereen zich in allerlei vreemde bochten wringt en zijn handen van een project trekt zodra er iets mis gaat. En als de partij waarvoor je ooit werkte inmiddels failliet is, zoals met Midreth en Hardstaal, ga je blijkbaar helemaal vrijuit en hoef je je helemaal niet meer te verantwoorden.”
“En wie blijft er dan nog over?”, besluit hij een bijna drie uur durend interview waarin de emoties soms hoog oplopen. “Die arme constructeurs. Waarvan er eentje nog zo gek is om schuld te bekennen ook. Maar ik benoem de dingen maar liever, dan dat ik ga lopen draaien. Daar kan ik niet tegen. Net zo goed als ik niet ga lopen zeuren dat ik een te mager en compleet uitgeknepen contract zou hebben. Daarvan was overigens geen sprake. Kijk eens hoe we er bij zitten. We zijn geen armoedig constructiebureautje hoor. Maar hadden we wel een schraal contract gehad, dan was dat mijn eigen schuld geweest en had ik er geen controle of berekening minder voor uitgevoerd. Veiligheid mag natuurlijk nooit in het geding komen. Dat is je bestaansrecht als constructeur. Daarvoor ben je op aarde. Maar je moet wel een grote vent zijn als het een keer mis gaat.”
